Yeni Anayasa için çalışmalar başlarken Silivri'de Tutuklu bulunan Cumhuriyet gazetesi yazarı Mustafa Balbay "yeni" kavramını irdeledi.
Ortalama 23 yılda bir yeni anayasa yaptığımızı hatırlatan Balbay 82 Anayasası'nın bugüne kadar uğradığı değişiklikleri yazdı.
İşte Balbay'ın bu haftaki yazısı:
200 yılı aşan anayasa tartışmalarında, yeni sorunlar yaratma olasılığını da barındıran bir evrenin içinde bulunuyoruz.
1808’de Sened-i İttifak, 1839’da Tanzimat Fermanı, 1856’da Islahat Fermanı, 1876’da Kanun-i Esasi, 1908’de Kanun-i Esasi’nin yenilenmesi, 1921’de Teşkilat-ı Esasiye, 1924’te Teşkilat-ı Esasiye’nin yenilenmesi, 1961 Anayasası ve 1982 Anayasası.
Tarihsel dizine göre her 23 yılda bir yeni anayasa yapmışız. Buna içinde bulunduğumuz anayasa tartışması dahil değil. Son anayasa yapımının üzerinden 29 yıl geçtiği dikkate alınırsa, bugün ortaya yeni bir gereksinimin çıkması da tarihsel akışa uygun, ama...
***
Yürürlükte bulunan 1982 Anayasası zaman içinde çok önemli değişikliklere uğradı. Yazıyı rakamlara boğmak istemem ama, ciddi bir dönemin öncesinde olduğumuz için 1982 Anayasası neye dönmüş; dökümünü yapmakta fayda var.
177 maddelik 1982 Anayasası’nın 113 maddesi değiştirildi. İlki 1987, sonuncusu Mart 2011 olmak üzere, tam 17 kez küçük ya da büyük anayasa değişikliği yapıldı.
1987’de siyasi yasaklar, ağırlıklı olarak 67, 75, 175. maddeler ve geçici 4. madde değişti. 12 Eylül’ün siyasi yasak koyduğu politikacılara hakları bu değişikliklerin ardından halkoylamasıyla geri verildi.
1993’te özel televizyonların yayına başlamasıyla birlikte anayasanın 133. maddesi değiştirildi.
1995’te dönemin Meclis Başkanı Hüsamettin Cindoruk’un birleştiriciliğinde, tüm partilerin eşit katılımıyla meslek odalarından sendikalara kadar siyasi haklarda önemli genişleme sağlayan değişiklikler yapıldı. Bu anayasa paketinde, 33, 52, 53, 67, 68, 69, 75, 84, 85, 93, 127, 135, 149, 171. maddeler ve Başlangıç değişikliği vardı.
1999’da Devlet Güvenlik Mahkemeleri’yle ilgili 143. madde değişti. Bu yıl ayrıca 47, 125, 155. madde değişti.
Anayasadaki tek pakette değişiklik rekoru Ecevit’in başbakanlığındaki koalisyon hükümetinin. Özünde “AB’ye uyum” paketi olarak yapılan bu değişikliklerle ölüm cezası da kaldırılmıştı. 3 Ekim 2001’teki bu pakette Başlangıç, 13, 14, 19, 20, 21, 22, 23, 26, 28, 31, 33, 34, 36, 38, 40, 41, 46, 49, 51, 55, 65, 66, 67, 69, 74, 87, 89, 94, 100, 118, 149 ve geçici 15. madde vardı. Aynı yıl 21 Kasım’da da 86. madde değişti.
3 Kasım 2002 seçimlerini AKP’nin kazanması, partinin genel başkanı Erdoğan’ın ise yasaklı olmasının getirdiği tablonun ardından anayasada 8. kez değişikliğe gidildi. 76 ve 78. maddeler değişti.
AKP iktidarı döneminde, anayasa ile iktidar karşı karşıya gelince, anayasada oynama yapıldı.
2004’te 10, 15, 17, 30, 38, 87, 90, 131, 143, 160. maddeler, 2005’te 133, 130, 160, 161, 162, 163. maddeler, 2006’da 76. madde, 2007’de yeni geçici 17. madde, 77, 79, 96, 101, 102. maddeler, 2008’de 10. ve 42. maddeler değişti.
12 Eylül 2010’da halkoyuna sunulan 16. değişiklikte 10, 20, 23, 41, 51, 53, 54, 74, 84, 96, 125, 128, 129, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 156, 157, 159, 166, geçici 15, yeni geçici 18, 19. maddeler vardı. Bu paketin sonuçları hâlâ tartışılıyor.
Son olarak da 17 Mart 2011’de sporun geliştirilmesi başlıklı 59. madde değişti.
***
Yukarıdaki tablo 1982 Anayasası’nın gerek toplumsal gelişimin gerekse iktidar arzularının ışığında büyük bir anlam ve içerik değiştirdiğini ortaya koyuyor. Öyle ki kimi maddelerde birden fazla oynama yapıldı.
Tarihteki en uzun ömürlü anayasamız 37 yılla 1924 Teşkilat-ı Esasiye.
Gelinen noktada, çağın gereklerine göre bütünlüğü olan, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş değerlerini pekiştiren ve 21. yüzyıla taşıyan bir anayasa güzel olur.
Olur da, bu iş bugünkü iktidar bencilliğiyle olur mu?
AKP önce değişikliğin kaçınılmazlığını topluma ve bir ölçüde öteki partilere kabul ettiriyor... Sonra da mevcuttan daha kötü bir iş yapıyor.
Ancak bu kez söz konusu olan anayasa. Bu, salt siyasi iktidara bırakılamayacak kadar önemli bir konu.
Yenilenmeye evet ama, başkalaşmaya hayır. (Mustafa Balbay/Cumhuriyet)
